Trước Cách
mạng tháng Tám, Huy Cận viết nhiều về thiên nhiên, vũ trụ – Đây là một hồn thơ
buồn, nỗi buồn của một con người gắn bó với đất nước, quê hương, nhưng cô đơn
bất lực, thường tìm đến những cảnh mênh mông bát ngát, hoang vắng lúc chiều tà
và đem đối lập nó với những sự vật gợi lên hình ảnh những thân phận nhỏ nhoi,
tội nghiệp, bơ vơ trong tàn tạ và chia lìa. Bài thơ Tràng giang là một trường hợp tiêu biểu cho những đặc điểm phong
cách nói trên.
1/
Tràng giang nghĩa là sông dài. Nhưng hai chữ nôm na
“ sông dài” không có được sắc thái trừu tượng và cổ xưa của hai âm Hán Việt
“tràng giang”. Với hai âm Hán Việt, con sông trong thơ tự nhiên trở thành dài
hơn, trong tâm tưởng người đọc, rộng hơn, xa hơn, vĩnh viễn hơn trong tâm tưởng
người đọc. Một con sông dường như của một thuở xa xưa nào đã từng chảy qua hàng
nghìn năm lịch sử, hàng nghìn năm văn hóa và in bóng trong hàng nghìn áng cổ
thi. Cái cảm giác Tràng giang ấy lại được tô đậm thêm bởi lời thơ đề là “Bâng khuâng trời rộng nhớ sông dài”
(Nhớ hờ – Lửa thiêng)
2/ Khổ một: Ở hai câu đầu, cảnh
vật thực ra tự nó không có gì đáng buồn. Nhưng lòng đã buồn thì tự nhiên vẫn
thấy buồn. Đây là cái buồn tự trong lòng lan tỏa ra theo những gợn sóng nhỏ
nhấp nhô “điệp điệp” với nhau trên mặt nước mông mênh. Cũng nỗi buồn ấy, tác
giả thả trôi theo con thuyền xuôi mái lặng lẽ để lại sau mình những rẽ nước
song song.
Ở hai câu
sau, nỗi buồn đã tìm được cách thể hiện sâu sắc hơn trong nỗi buồn của cảnh: ấy
là sự chia lìa của “thuyền về nước
lại” và nhất là cảnh ngộ của một cành củi lìa rừng không biết trôi về
đâu giữa bao dòng xuôi ngược. Thử tưởng tượng: một cành củi khô gầy guộc chìm
nổi giữa bát ngát tràng giang... Buồn biết mấy!
3/ Khổ hai: Bức tranh vẽ thêm
đất thêm người. Cái buồn ở đây gợi lên ở cái tiếng xào xạc chợ chiều đã vãn từ
một làng xa nơi một cồn cát heo hút nào vẳng lại. Có thoáng hơi tiếng của con
người đấy, nhưng mơ hồ và chỉ gợi thêm không khí tàn tạ, vắng vẻ, chia lìa. Hai
câu cuối của khổ thơ đột ngột đẩy cao và mở rộng không gian của cảnh thơ thêm
để càng làm cho cái bến sông vắng kia trở thành cô liêu hơn:
Nắng xuống,
trời lên sâu chót vót.
Sông dài, trời
rộng, bến cô liêu
4/ Khổ ba: Cảnh mênh mông buồn vắng càng
được nhấn mạnh hơn
bằng hai lần
phủ định:
Mênh mông
không một chuyến đò ngang
Không cầu gợi
chút niềm thân mật...
Không có một
con đò, không có một cây cầu, nghĩa là hoàn toàn không
bóng người
hay một cái gì gợi đến tình người, lòng người muốn qua lại gặp gỡ nhau
nơi sông
nước.
Chỉ có những
cánh bèo đang trôi dạt về đâu: lại thêm một hình ảnh của cô đơn, của tan tác,
chia lìa.
5/ Khổ bốn: Chỉ có một cánh chim
xuất hiện trên cảnh thơ. Xưa nay thơ ca nói về cảnh hoàng hôn thường vẫn tô
điểm thêm một cánh chim trên nền trời:
Chim hôm thoi thóp về rừng
(Nguyễn Du)
Ngàn mai gió cuốn chim bay mỏi.
(Bà Huyện Thanh Quan)
Chim mỏi về rừng tìm chốn trú
(Hồ Chí Minh)
Bài thơ Huy
Cận cũng có một cánh chim chiều nhưng đúng là một cánh chim chiều trong “thơ
mới”, nên nó nhỏ nhoi hơn, cô đơn hơn. Nó chỉ là một cánh chim nhỏ (chim nghiêng cánh nhỏ) trên một nền
trời “lớp lớp mây cao đùn núi bạc”.
Và cánh chim nhỏ đang sa xuống phía chân trời xa như một tia nắng chiều rớt xuống.
Người ta vẫn
nói đến ý vị cổ điển của bài thơ. Nó thể hiện ở hình ảnh nhà thơ một mình trước
vũ trụ để cảm nhận cái vĩnh viễn, cái vô cùng của không gian, thời gian đối với
kiếp người. Ý vị cổ điển ấy lại được tô đậm thêm bằng một tứ thơ Đường.
Lòng quê dợn dợn vời con nước
Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà
Tác giả Tràng giang tuy nói “không khói
hoàng hôn” nhưng chính là đã bằng cách ấy đưa thêm “khói hoàng hôn Thôi Hiệu”
vào trong bài thơ của mình để làm giàu thêm cái buồn và nỗi nhớ của người lữ
thứ trước cảnh tràng giang.
6/ Mỗi người
Việt Nam đọc Tràng giang đều liên
tưởng đến một cảnh sông nước nào mình đã đi qua. Có một cái gì rất quen thuộc ở
hình ảnh một cành củi khô hay những cánh bèo chìm nổi trên sóng nước mênh mông,
ở hình ảnh những cồn cát, làng mạc ven sông, ở cảnh chợ chiều xào xạc, ở một
cánh chim chiều. Một nhà cách mạng hoạt động bí mật thời Pháp thuộc mỗi lần qua
sông Hồng lại nhớ đến bài Tràng giang.
Tình yêu đất nước quê hương là nội dung cảm động nhất của bài thơ. Còn “cái tôi Thơ mới” thì tất nhiên là
phải buồn.
Thơ Huy Cận
lại càng buồn. Buồn thì cảnh không thể vui. Huống chi lại gặp cảnh buồn. Nhưng trong nỗi cô đơn của nhà thơ, ta
cảm thấy một niềm khát khao được gần gũi,hòa hợp, cảm thông giữa người với
người trong tình đất nước , tình nhân loại – niềm khát khao có một chuyến đò
ngang hay một chiếc cầu thân mật nối liền hai bờ sông nước Tràng giang.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
