Phần tự luận trong một bài kiểm tra chiếm tỷ
lệ điểm rất cao (từ 5 đến 8 điểm).
Phần này nhằm kiểm tra những kiến thức và kỹ năng Ngữ
văn mà phần trắc nghiệm khó thực hiện được. Đó là năng lực cảm thụ, phân tích
tác phẩm văn học; là kỹ năng viết, diễn đạt và huy động kiến thức ; là kỹ năng
tóm tắt văn bản... Để kiểm tra được toàn diện hơn kiến thức và kỹ năng trên, đề
văn trong phần tự luận thường có hai, ba câu với số điểm khác nhau. Sau đây xin
giới thiệu với các em một số dạng cụ thể:
1.
Dạng 1 : Yêu cầu HS tóm tắt một văn bản đã học
nào đó, ví dụ : Hãy tóm tắt truyện ngắn Làng của Kim Lân (hoặc Lặng lẽ Sa Pa
của Nguyễn Thành Long).
2.
Dạng 2 : Nêu hệ thống nhân vật, đề tài, chủ đề
của một tác phẩm nào đó. Chẳng hạn: Tác phẩm Lão Hạc của Nam Cao có những nhân
vật nào? Nhân vật chính là ai? Hoặc: tác phẩm Những ngôi sao xa xôi của Lê Minh
Khuê viết về vấn đề gì ? Chủ đề của tác phẩm này là gì ?
3.
Dạng 3 : Thuyết minh về một tác phẩm, tác giả,
một thể loại văn học. Chẳng hạn: Hãy giới thiệu những nét chính về cuộc đời và
sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Du; hoặc hãy giới thiệu đặc điểm của thể thơ lục
bát...
4.
Dạng 4 : Viết một văn bản hành chính công vụ đã
học. Chẳng hạn: Hãy viết một văn bản tường trình (hoặc Thông báo, Đơn từ, Lời
chúc mừng, Điện chia buồn, Biên bản, Kiến nghị...) về một vấn đề nào đó.
5.
Dạng 5 : Yêu cầu chép chính xác một đoạn thơ của
một tác phẩm đã học. Chẳng hạn: Chép đúng khổ mở đầu và khổ kết thúc bài thơ
Viếng lăng Bác của Viễn Phương.
6.
Dạng 6 : Đảo lộn các sự việc của một tác phẩm nào
đó và yêu cầu sắp xếp lại một số sự việc cho đúng thứ tự của văn bản. Chẳng hạn
hãy sắp xếp các sự việc sau đây cho đúng trình tự cốt truyện tác phẩm Người con
gái Nam Xương.
7.
Dạng 7 : Thống kê tên các tác phẩm viết về cùng
một đề tài hoặc cùng một giai đoạn, một bộ phận văn học nào đó đã học. Ví dụ:
Hãy kể tên các tác phẩm văn học nước ngoài đã học trong chương trình THCS. Hoặc
hãy kể tên một số bài thơ Đường và một số bài thơ viết theo thể đường luật đã
học.
Bảy dạng nói trên thường có số điểm không cao (chiếm từ 1 điểm đến 3 điểm, tùy vào số lượng câu trong từng bài kiểm tra).
Ngoài bảy dạng nêu trên, các dạng đề sau đây thường có số điểm cao và khó hơn đối với học sinh khi viết bài.
Bảy dạng nói trên thường có số điểm không cao (chiếm từ 1 điểm đến 3 điểm, tùy vào số lượng câu trong từng bài kiểm tra).
Ngoài bảy dạng nêu trên, các dạng đề sau đây thường có số điểm cao và khó hơn đối với học sinh khi viết bài.
8.
Dạng 8 : Phân tích, cảm thụ tác phẩm văn học.
Chẳng hạn: Phân tích đoạn
thơ sau đây: (trích một đoạn thơ từ 4 đến 8 câu thơ); hoặc phân tích vẻ đẹp của bài thơ sau đây (nêu tên bài thơ hoặc cho văn bản bài thơ kèm theo).
thơ sau đây: (trích một đoạn thơ từ 4 đến 8 câu thơ); hoặc phân tích vẻ đẹp của bài thơ sau đây (nêu tên bài thơ hoặc cho văn bản bài thơ kèm theo).
9.
Dạng 9 : Phát biểu cảm nghĩ về một nhân vật, một
tác phẩm văn học. Chẳng hạn: Cảm nghĩ sau khi đọc bài thơ Ánh trăng của Nguyễn
Duy; Phát biểu những suy nghĩ của mình về nhân vật ông Hai trong truyện Làng
của Kim Lân...
10.
Dạng 10 : Phân tích một vấn đề (nội dung hoặc nghệ
thuật) đặt ra trong tác phẩm văn học. Chẳng hạn: Phân tích vẻ đẹp của tình mẫu
tử trong đoạn trích Trong lòng mẹ của Nguyên Hồng. Hoặc Nghệ thuật miêu tả của
Nguyễn Du qua một số đoạn trích Truyện Kiều đã học.
11.
Dạng 11 : Phân tích một nhân vật trong tác phẩm
văn học. Chẳng hạn: Phân tích nhân vật Chị Dậu qua đoạn trích Tức nước vỡ bờ
trích Tắt đèn của Ngô Tất Tố (hoặc cụ Bơ-men trong Chiếc lá cuối cùng của Ô
Hen-ri)
12.
Dạng 12 : Nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo
đức, lối sống. Chẳng hạn: Hãy phát biểu những suy nghĩ của mình về câu tục ngữ
: “ Tốt gỗ hơn tốt nước sơn”; hoặc bình luận câu nói của M Gorki: “Nơi lạnh
nhất không phải là Bắc cực mà là nơi thiếu tình thương”
13.
Dạng 13 : Nghị luận về một vấn đề có thật trong
cuộc sống. Ví dụ: Về một thói hư tật xấu mà em thấy cần phê phán; hoặc Những
suy nghĩ sau khi đi thăm một bà mẹ Việt Nam anh hùng có 9 người con liệt
sĩ.
14.
Dạng 14 : Kể về một câu chuyện có thật hoặc tưởng
tượng, sáng tạo.
Ví dụ: Một lần mắc lỗi, hoặc Về một giấc mơ đẹp.
15.
Dạng 15 : Suy nghĩ về ý nghĩa của một câu chuyện
nào đó.
Ví
dụ: Câu chuyện sau gợi cho em những suy nghĩ gì ?
Hoa hồng tặng mẹAnh dừng lại tiệm bán hoa để gửi hoa tặng mẹ qua đường bưu điện. Mẹ anh sống cách chỗ anh khoảng 300 km. Khi bước ra khỏi xe, anh thấy một bé gái đang đứng khóc bên vỉa hè. Anh đến và hỏi nó sao lại khóc.
- Cháu muốn mua một bông hoa hồng để tặng mẹ cháu - nó nức nở - nhưng cháu chỉ có 75 xu trong khi giá hoa hồng đến 2 đô la.
Anh mỉm cười và nói với nó :
- Đến đây, chú sẽ mua cho cháu.
Anh liền mua hoa cho cô bé và đặt một bó hồng để gửi cho mẹ anh. Xong xuôi, anh hỏi cô bé có cần đi nhờ xe về nhà không. Nó vui mừng nhìn anh trả lời:
- Dạ, chú cho cháu đi nhờ đến nhà mẹ cháu.
Rồi nó chỉ đường cho anh lái xe đến một nghĩa trang, nơi có một phần mộ vừa mới đắp. Nó chỉ ngôi mộ và nói:
- Đây là nhà của mẹ cháu.
Nói xong, nó ân cần đặt những nhánh hoa hồng lên mộ.
Tức thì anh quay lại tiệm bán hoa hủy bỏ dịch vụ gửi hoa vừa rồi và mua một bó hồng thật đẹp. Suốt đêm đó, anh đã lái một mạch ba trăm ki lô mét về nhà mẹ anh để trao tận tay bà bó hoa.