(Trích)
Hê-ming-uê
I. TÌM HIỂU CHUNG
1. O-nit Hê-ming-uê (1899- 1961):
+ Nhà văn Mĩ để lại dấu ấn sâu sắc trong văn xuôi hiện đại phương Tây và
góp phần đổi mới lối viết truyện, tiểu thuyết của nhiều thế hệ nhà văn trên thế
giới.
+ Những tiểu thuyết nổi tiễng của Hê-ming-uê: Mặt trời vẫn mọc (1926), Giã
từ vũ khí (1929), Chuông nguyện hồn
ai (1940).
+ Truyện ngắn của Hê-ming-uê được đánh giá là những tác phẩm mang phong vị
độc đáo hiếm thấy. Mục đích của nhà văn là "Viết một áng văn xuôi đơn giả
và trung thực về con người".
2. Ông già và biển cả (The old man and the sea)
+ Được xuất bản lần đầu trên tạp chí Đời
sống.
+ Tác phẩm gây tiếng vang lớn và hai năm sau Hê-ming-uê được trao giải
Nô-ben.
+ Tóm tắt tác phẩm (SGK).
+ Tác phẩm tiêu biểu cho lối viết "Tảng băng trôi": dung lượng
câu chữ ít nhưng "khoảng trống" được tác giả tạo ra nhiều, chúng có
vai trò lớn trong việc tăng các lớp nghĩa cho văn bản (Tác giả nói rằng tác
phẩm lẽ ra dài cả 1000 trang nhưng ông đã rút xuống chỉ còn bấy nhiêu thôi).
3. Đoạn trích
+ Đoạn trích nằm ở cuối truyện.
+ Đoạn trích kể về việc chinh phục con cá kiếm của ông lão Xan-ti-a-gô. Qua
đó người đọc cảm nhận được nhiều tầng ý nghĩa đặc biệt là vẻ đẹp của con người
trong việc theo đuổi ước mơ giản dị nhưng rất to lớn của đời mìnhvà ý nghĩa
biểu tượng của hình tượng con cá kiếm.
II. TÌM HIỂU VĂN BẢN ĐOẠN TRÍCH
1. Hình ảnh ông lão và con cá
kiếm
+ Xan-ti-a-gô là một ông già đánh cá ở vùng nhiệt lưu. Đã
ba ngày hai đêm ông ra khơi đánh cá. Khung cảnh trời biển mênh mông chỉ một
mình ông lão. Khi trò chuyện với mây nước, khi đuổi theo con cá lớn, khi đương
đầu với đàn cá mập xông vào xâu xé con cá. Cuối cùng kiệt sức vào đến bờ con cá
kiếm chỉ còn trơ lại bộ xương. Câu chuyện đã mở ra nhiều tầng ý nghĩa . Một
cuộc tìm kiếm con cá lớn nhất, đẹp nhất đời, hành trình nhọc nhằn dũng cảm của
người lao động trong một xã hội vô hình, thể nghiệm về thành công và thất bại
của người nghệ sĩ đơn độc khi theo đuổi ước mơ sáng tạo rồi trình bày nó trước
mắt người đời...
+ Đoạn trích có hai hình tượng: ông lão và con cá kiếm.
Hai hình tượng mang một vẻ đẹp song song tương đồng trong một tình huống căng
thẳng đối lập:
- Con cá kiếm mắc câu bắt đầu những vòng lượn “vòng tròn
rất lớn”, “con cá đã quay tròn”. Nhưng con cá vẫn chậm rãi lượn vòng”. Những
vòng lượn được nhắc lại rất nhiều lần gợi ra được vẻ đẹp hùng dũng, ngoan cường
của con cá trong cuộc chiến đấu ấy.
- Ông lão ở trong hoàn cảnh hoàn toàn đơn độc, “mệt thấu
xương” “hoa mắt” vẫn kiên nhẫn vừa thông cảm với con cá vừa phải khuất phục nó.
- Cuộc chiến đấu
đã tới chặng cuối, hết sức căng thẳng nhưng cũng hết sức đẹp đẽ. Hai đối thủ
đều dốc sức tấn công và dốc sức chống trả. Cảm thấy chóng mặt và choáng váng
nhưng ông lão vẫn ngoan cường “Ta không thể tự chơi xỏ mình và chết trước một
con cá như thế này được” lão nói. Ông lão cảm thấy “một cú quật đột ngột và cú
nảy mạnh ở sợi dây mà lão đang níu bằng cả hai tay”. Lão hiểu con cá cũng đang
ngoan cường chống trả. Lão biết con cá sẽ nhảy lên, lão mong cho điều đó đừng
xảy ra “đừng nhảy, cá” lão nói, “đừng nhảy”, nhưng lão cũng hiểu “những cú nhảy
để nó hít thở không khí”. Ông lão nương vào giớ chò “lượt tới nó lượn ra, ta sẽ
nghỉ”. “Đến vòng thứ ba, lão lần đầu tiên thấy con cá”. Lão không thể tin nỗi
độ dài của nó “ “không” lão nói, “Nó không thể lớn như thế được”. Những vòng
lượn của con cá hẹp dần. Nó đã yếu đi nhưng nó vẫn không khuất phục, “lão nghĩ:
“Tao chưa bao giờ thấy bất kì ai hùng dũng, duyên dáng, bình tĩnh, cao thượng
hơn mày”. Ông lão cũng đã rất mệt có thể đổ sụp xuống bất kì lúc nào. Nhưng ông
lão luôn nhủ “mình sẽ cố thêm lần nữa”. Dồn hết mọi đau đớn và những gì còn lại
của sức lực và lòng kiêu hãnh, lão mang ra để đương đầu với cơn hấp hối của con
cá. Ông lão nhấc con ngọn lao phóng xuống sườn con cá “cảm thấy mũi sắt cắm
phập vào, lão tì người lên ấn sâu rồi dồn hết trọng lực lên cán dao”. Đây là
đòn đánh quyết định cuối cùng để tiêu diệt con cá. Lão rất tiếc khi phải giết
nó, nhưng vẫn phải giết nó.
- “Khi ấy con cá, mang cái chết trong mình, sực tỉnh
phóng vút lên khỏi mặt nước phô hết tầm vóc khổng lồ, vẻ đẹp và sức lực của
nó”. Cái chết của con cá cũng bộc lộ vẻ đẹp kiêu dũng hiếm thấy cả ông lão và
con cá đều là kì phùng địch thủ. Họ xứng đáng là đối thủ của nhau.
- Nhà văn miêu tả vẻ đẹp của con cá cũng là để đề cao vẻ đẹp của con người.
Đối tượng chinh phục càng cao cả, đẹp đẽ thì vẻ đẹp của con người đi chinh phục
càng được tôn lên. Cuộc chiến đấu gian nan với biết bao thử thách đau đớn đã
tôn vinh vẻ đẹp của người lao động: giản dị và ngoan cường thực hiện bằng được
ước mơ của mình.
2. Nội dung tư tưởng của
đoạn trích
Hình tượng con cá kiếm được phát biểu trực tiếp qua ngôn từ của người kể
chuyện, đặc biệt là qua những lời trò chuyện của ông lão với con cá ta thấy ông
lão coi nó như một con người. Chính thái độ đặc biệt, khác thường này đã biến
con cá thành “nhân vật” chính thứ hai bên cạnh ông lão, ngang hàng với ông. Con
cá kiếm mang ý nghĩa biểu tượng. Nó là đại diện cho hình ảnh thiên nhiên tiêu
biểu cho vẻ đẹp , tính chất kiên hùng vĩ đại của tự nhiên. Trong mối quan hệ
phức tạp của thiên nhiên với con người không phải lúc nào thiên nhiên cũng là
kẻ thù. Con người và thiên nhiên có thể vừa là bạn vừa là đối thủ. Con cá kiếm
là biểu tượng của ước mơ vừa bình thường giản dị nhưng đồng thời cũng rất khác
thường, cao cả mà con người ít nhất từng theo đuổi một lần trong đời.
3. Nghệ thuật đoạn trích
Đặc điểm ngôn ngữ kể chuyện trong tác phẩm Ông già và biển cả của Hê-minh-uê có ngôn ngữ của người kể chuyện
và ngôn ngữ trực tiếp của ông già được thể hiện bằng: “lão nghĩ.....”, “lão nói
....”
+ Ngôn ngữ của người kể chuyện tường
thuật khách quan sự việc.
+ Lời phát biểu trực tiếp của ông lão. Đây là ngôn từ trực tiếp của nhân
vật. Có lúc nó là độc thoại nội tâm. Nhưng trong đoạn văn trích nó là đối
thoại. Lời đối thoại hướng tới con cá kiếm:
“Đừng nhảy, cá”, lão nói. “Đừng nhảy”.
“Cá ơi”, ông lão nói “cá này, dẫu sao thì mày cũng sẽ chết. Mày muốn tao
cùng chết nữa à?”
“Mày đừng giết tao, cá à, ông lão nghĩ “ mày có quyền làm thế”. “Tao chưa
từng thấy bất kỳ ai hùng dũng, duyên dáng, bình tĩnh, cao thượng hơn mày, người
anh em ạ”.
+ Ý nghĩa của lời phát biểu trực tiếp:
- Đưa người đọc như đang trực tiếp chứng kiến sự việc.
- Hình thức đối thoại này chứng tỏ Xan-ti-a-gô coi con cá kiếm như một con
người.
- Nội dung đối thoại cho thấy ông lão chiêm ngưỡng nó thông cảm với nó và
cảm thấy nuối tiếc khi tiêu diệt nó.
- Mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên
- Ý nghĩa biểu tượng của con cá kiếm
- Vẻ đẹp của con người trong hành trình theo đuổi và đạt được ước mơ của
mình.
III. TỔNG KẾT
Đoạn văn tiêu biểu cho phong cách viết độc đáo của Hê-minh-uê: luôn đặt con
người đơn độc trước thử thách. Con người phải vượt qua thử thách vượt qua giới
hạn của chính mình để luôn vươn tới đạt được mước mơ khát vọng của mình. Hai
hình tượng ông lão và con cá kiếm đều mang ý nghĩa biểu tượng gợi ra nhiều tầng
nghĩa của tác phẩm. Đoạn văn tiêu biểu cho nguyên lý “Tảng băng trôi “ của
Hê-minh-uê.